Eksperti për Siguri në kuadër të Unionit Demokristian Gjerman (CDU), Martin Henze, i njohur për analizat e sigurisë në Ballkanin perëndimor, në llogarinë e tij në Linkedin ka dhënë rekomandime si të arrihet një marrëveshje për paqe të qëndrueshme ndërmjet Kosovës dhe Serbisë

Intervista e Plotë:

Zoti Henze, ju jeni një nga ekspertët e paktë të specializuar për Evropën Lindore dhe Ballkanin Perëndimor në Perëndim, viti 2023 ka ardhur, ne duam ta përdorim këtë kohë për të folur për të ardhmen e Ballkanit. Pak vite më parë, vështirë se dikush donte të ndiqte sugjerimet nga ju dhe kolegët tuaj konservatorë për rëndësinë e forcës ushtarake për ruajtjen e paqes, të gjithë flisnin për paqen pa ushtri dhe të ardhmen në një Evropë paqësore, kjo vlen edhe për Ballkanin.

Po, fatkeqesisht. Motoja romake “Se vis pacem para bellum”, nëse doni paqe, përgatituni për luftë, ka qenë gjithmonë e zbatuar. Linja e parë e mbrojtjes së Evropës dhe për rrjedhojë edhe të Ukrainës, kur bëhet fjalë për sigurinë, janë pajisjet ushtarake dhe paralelisht me atë stabilitet ekonomik dhe social, ne e quajmë atë një ekonomi funksionale sociale, ekologjike të tregut.

Vitet e fundit, situata më ka kujtuar gjithmonë konferencat naive të çarmatimit në fillim të viteve 1930. Edhe në atë kohë ishin socialistët dhe socialdemokratët ata që donin të shfuqizonin armët. Edhe atëherë, ata ngatërruan realitetin dhe vizionet. Rezultati ishte përfundimisht Lufta e Dytë Botërore. Churchill, të cilin e admiroj shumë, e përshkruan shumë mirë këtë në ditarët e tij. Ishte në thelb falë Churchill-it dhe më pas edhe SHBA-së, që masakrës në Evropë iu dha fund.

Tani, për fat të keq, është e dukshme për të gjithë botën, Ukraina dhe Siria janë në gërmadha dhe tani po fillojnë lojërat në Ballkan, kjo ishte tashmë e parashikueshme më 24 shkurt 2022.

Dhe BE-ja dhe disa përfaqësues nga SHBA po bëjnë përsëri të njëjtat gabime si në vitet 1930.

Ata thanë se me autokratë të tipit Putin, këtu në personin e Vuçiqit apo grupit Rama, grupi Rama klasifikohet nga mediat ndërkombëtare si organizatë MAFIA, e cila mund të negociojë apo ngrijë konfliktin.

Fatkeqësisht, ata nuk i dëgjuan këta njerëz dhe nuk u besuan vërtet shërbimeve të tyre inteligjente. Për një kohë të gjatë ata nuk e kuptonin se çfarë duan vërtet autokratët.

Ata ishin në një lak perceptimi neurologjik, ajo që nuk duhet të ekzistojë, nuk ekziston.

Kështu shpjegohen edhe deklaratat e ministrave të jashtëm gjerman Baerbock, Von der Leyn, Marcron, Scholz dhe të tjerëve nga institucionet e BE-së, në kuptimin real që tani personalisht u ka dalur gjumi.

Scholz foli për një pikë kthese, jam kurioz, nuk ka pikë kthese, lufta e ftohtë nuk u ndërpre, vetëm atij dhe disa të tjerëve u ka dalë gjumi. Kancelari gjerman, socialisti Scholz, duket se nuk e ka braktisur plotësisht qarkun e perceptimit, sepse e përgjithëson zgjimin, si kusht, në fjalimin e tij të ashtuquajtur madhështor në Bundestagun gjerman, ai nuk e përdori terminologjinë: zgjim por. radhë apo ndryshim i kohërave.  Ai nuk flet për veten e tij, por objektivizon subjektin. Si rezultat, atij i mungon qasja e drejtpërdrejtë në realitet, i cili për momentin në Ukrainë fatkeqësisht është shumë mizor.

Ky mund të jetë shpjegimi për qëndrimin ngurrues të kancelarit socialist gjerman Scholz për mbështetjen e parezervë për Ukrainën, një vend i cili është i sulmuar.

Pas vrasjes së 9 milionë ukrainasve nga Rajhu Gjerman, mbështetja gjithëpërfshirëse për Ukrainën është arsye më shumë për veprimin gjerman. 

Kancelari socialist gjerman duket se ende nuk e ka kuptuar plotësisht dimensionin e fjalimit të luftës së Putinit më 24 shkurt 2022 dhe implikimet e tij për Ukrainën dhe paqen në Evropë, si dhe dështimin e plotë të instrumentit të politikës së shekullit të 20-të, “ndryshimi i qasjes ndaj lindjes”(Ostpolitik).

Putini ka përsëritur atje atë që ka komunikuar vazhdimisht që nga viti 2001, në cilësi të ndryshme.

Ekziston edhe një çështje tjetër. Kur socialisti Scholz deklaron, siç bëri sërish në artikullin e tij në Foreign Affairs disa javë më parë, se gjermanët duan të jenë garantuesi i sigurisë evropiane, atëherë ai nuk po bën drejtësi ndaj përgjegjësisë së një kancelari gjerman, një evropian, pikërisht përmes një modeli të tillë sjelljeje. Unë mendoj se socialdemokratëve gjermanë, si Helmut Schmidt, Kurt Schumacher, Egon Bahr, Fritz Reuter apo Herbert Wehner po u lëkunden eshtrat në varret e tyre.

Putini dhe të tjerët fatkeqësisht kuptojnë vetëm një gjuhë, gjuhën e forcës. Ata gjithashtu nuk do të përfshihen më në konflikte të ngrira. Përvoja e tyre me vitin 1989 është e mjaftueshme. Ne nuk jemi vetëm fizikisht, por edhe gjeo-politikisht në shekullin e 21-të.

A janë politikanët e sapozgjuar adekuatë  për pozitat e tyre?

Jo, në botën e biznesit, një CEO i një kompanie nuk do të lejohej të reagonte si kancelari socialist Scholz. Imagjinoni një mbledhje aksionerësh të një shoqërie të madhe aksionare, kompania ka probleme të mëdha ekonomike dhe kryetari të thotë: “Më falni, sapo u zgjova”, ose “Tani jemi në një pikë kthese”.

Personi do të shkarkohej brenda 24 orësh nga bordi, e gjithashtu do të përballej edhe me një padi për dëmshpërblim.

Ky person do të ishte i papërshtatshëm për të udhëhequr një korporatë.

Po bëhet e qartë se duhet të tregojmë më shumë kujdes edhe në përzgjedhjen e personelit drejtues në sektorin qeveritar. Me përjashtim të Londrës dhe Uashingtonit.

 Duket se sidomos në Mbretërinë e Bashkuar trashëgimia dhe përvoja e Churchillit nuk është harruar, asnjë çerek nuk iu është dhënë autokratëve. Britania dhe SHBA na shpëtuan nga një rrëmujë e madhe dhe ndoshta një luftë e tretë botërore në pranverën e 2022. Boris Johnson dhe Joe Biden kanë bërë një punë të mirë.  Sidomos Johnson që e shpalosi flamurin në Kiev, kjo më kujtoi pak Churchillin. Kjo gjithashtu flet se britanikët i mungojnë BE-së.

Dhe ndërkombëtarisht?

Boris Johnson kishte theksuar tashmë në mars 2022 se luftërat ballkanike mund të krahasohen me luftën e Ukrainës. Në të vërtetë, Vuçiq, i inkurajuar nga Putin, nuk do të pranojë një marrëveshje për njohjen e shtetit të Kosovës. Ata që e besojnë këtë kanë një bllokadë perceptuese dhe gjithashtu, për fat të keq, do të zgjohen shumë vonë.

Megjithatë, nëse Putini do të bjerë, do të bjerë edhe Vuçiç dhe, për me këtë radhë edhe Rama. Nëse Rusia do të ketë sukses qoftë edhe një milimetër në Ukrainë, do të ketë një luftë tjetër të vërtetë proxy në Ballkan, e jo në shtetet baltike.

Por nuk kanë vetëm rrënojat, por po rrezikohet të shkelet e drejta ndërkombëtare, një arritje kulturore e shekujve 19 dhe 20. Një anëtar i përhershëm i Këshillit të Sigurimit të OKB-së nisi një luftë agresioni më 24 shkurt 2022, duke e shoqëruar me deklaratën e dëshirës për të kryer gjenocid kundër kulturës ukrainase.

Në këtë drejtim, rendi ndërkombëtar i paqes duhet të reformohet. Këshilli i Sigurimit i OKB-së është vjetëruar në strukturën e tij aktuale. Me shtetet që duan të të vrasin nuk mund të negociohet, siç tha dikur kryeministrja e madhe izraelite Golda Meir, të cilën unë e admiroja shumë.

E  Ballkani?

Unë jam shpesh në Ballkan. Jam shumë i irrituar që vendet perëndimore dhe lindore, si dhe shumë OJQ, i shikojnë vendet dhe popujt e Ballkanit nga lartësia, në thelb ata trajtohen si fëmijë, që u traumatizuan sërish nga skemat e njejta me të cilat njerëzit u përballën gjatë komunizimit,  dhe tani duan t’u japin këtyre njerëzve të drejtë leksione për demokracinë dhe luftën kundër korrupsionit, thjesht budallallëqe.

Disa sillen si guvernatorë, tëmarrim shembull  ambasadoren amerikane Kim,  në Tiranë, të cilët paralelisht mbrojnë edhe autokratët e korruptuar, kjo e krijon një distancë shtesë, është një sjellje destruktive që e dëmton Perëndimin dhe paqen në Evropë.

Nuk mund të përjashtohet që shumë përfaqësues të OJQ-ve dhe ambasadorë perëndimor të jenë të sponsorizuar nga autokratët vendorë. Për më tepër, për fat të keq, shumë vende vërtetë nuk e dërgojnë personelin më të mirë në Ballkan.

Përkundrazi, besoj se populli i Ballkanit dhe veçanërisht kombi shqiptar, i cili është një nga kombet kulturore më të vjetra në botë, po i jep botës perëndimore një mësim të rëndësishëm.

Tashmë me revolucionin e vitit 1992 dhe më pas me luftërat ballkanike të iniciuara nga një agresor serbo-rus në Beograd për gati 10 vjet dhe fushatat dezinformuese kundër shqiptarëve të udhëhequra nga Serbia më pas, tregon se sa rezistues dhe sa entuziastë janë megjithatë shqiptarët për sistemin e Perëndimit.

Demokracitë në Evropë dhe SHBA me dekada janë marrë me diktatorë dhe autokratë, përfshirë këtu edhe Ramën dhe Vuçiçin në Ballkan. Kjo krijon një hendek të madh perceptimi midis kombeve në Ballkan.

Në anën e kundërt, opozita properëndimore në Shqipëri, për shembull, dëshmon se vlerat demokratike, parimet e qytetërimit, si të drejtat e njeriut dhe shteti i së drejtës duhet të mbrohen sinqerisht, qoftë edhe me kosto të madhe.

Kështu, pjesërisht këta patriotë të drejtë të demokracisë dhe qytetërimit perëndimor margjinalizohen nga mbështetësit perëndimorë të autokratëve, duke kulmuar në vitin 2021 me sulmet ndaj presidentit demokrat Meta dhe mohimin nga SHBA-ja të vizës private hyrëse për Sali Berishën, babain e Integrimit perëndimor të Ballkanit,  bazuar në dokumente të falsifikuara të autokracisë.

Cila është arsyeja për këtë?

Disa liderë politikë në BE dhe SHBA, por edhe një pjesë e popullsisë perëndimore, kanë trashëguar demokracinë dhe pasurinë. Ata nuk janë më luftëtarë apo patriotë. Ata kënaqem me pushime dhe në banesë të ngrohtë.

Ata janë vetëm konsumatorë të kësaj pasurie, ata janë të ngopur.  Ata janë të shpejtë për t’i këmbyer vlerat e tyre për një dukje të sigurisë apo prosperitetit, duke menduar se pavarësisht nëse është Ballkani apo vende të tjera, gjithçka që duhet është të sigurohet një stabilitet i mjaftueshëm,  në mënyrë që kjo mirëqenie të sigurohet për gjithsecilin.   Ky është një gabim esencial i politikës së jashtme të Perëndimit, i cili ka çuar në shkatërrimin e Sirisë dhe tani Ukrainës. Do të ishte e rëndësishme të mësonim nga këto gabime tani.

Duhet të jetë e qartë se kur një autokraci zë rrënjë në një vend, si në Serbi apo Shqipëri, populli ka të drejtë ta luftojë këtë autokraci.

De fakto, Shqipëria është e pushtuar nga një grup i vogël, i korruptuar i cili po e shtyp popullsinë. Një pjesë e madhe po ikën, një pjesë është oportuniste, ndërsa pjesa më e madhe po lufton.

Detyra e Perëndimit është ta mbështesë shumicën që lufton kundër autokracisë, kjo do të thotë edhe përdorim të një gjuhë shumë të qartë, duke përjashtuar autokratët. Është e papranueshme kur presidenti i Komisionit të BE-së, përfaqësuesi i ekzekutivit më të korruptuar në Evropë, pra dhe përgjegjësi i tij, e përqafon atë në mënyrë miqësore. Çfarë imazhesh janë këto, çfarë ndikimi kanë ato në ndërgjegjen e kombeve në Ballkan.

A është lufta kundër korrupsionit në Ballkan, e cila ishte në fokus vetëm nga vendet e huaja, rruga që Shqipëria të krijojë një të ardhme për rajonin?

Korrupsioni çon gjithmonë në një deformim të të gjithë shoqërisë dhe rrjedhimisht në kaos. Kaosi do të thotë luftë, vdekje dhe vuajtje. Në vetvete, lufta kundër korrupsionit është e rëndësishme, ne e bëjmë edhe në SHBA dhe Gjermani, por korrupsioni në Shqipëri është një simptomë dhe në të njëjtën kohë pjesë e shkakut.

Një simptomë e çfarë?

Për një gjë, Shqipërisë i mungojnë politikat e shëndosha ekonomike, sociale dhe financiare. Rezultati është papunësia masive, ikja masive, varfëria masive, rritja e inflacionit dhe borxhi i lartë kombëtar.

Shumë shqiptarë duhet të punojnë 3-4 vende pune për të mbajtur familjet e tyre, gjë që i rëndon njerëzit fizikisht dhe psikologjikisht. Përqindjet e vetëvrasjeve në Shqipëri janë jashtëzakonisht të larta. Shkalla e vdekshmërisë në Shqipëri është e barabartë me disa nga vendet më të varfra në Afrikë. Vetëm ata që kanë para mund të blejnë shëndetin e familjeve të tyre. Ky është një grup shumë i vogël prej rreth 7% të shoqërisë.

Kjo rezulton në korrupsion të lidhur me varfërinë. Kjo mund të luftohet vetëm me politika të mira sociale dhe ekonomike, jo me një gjyqtar.

Së dyti, problemi vërtet parësor është se ekzekutivi i Ramës është një nga organizatat më të korruptuara në botë. Ky është një korrupsion strukturor që kontrollohet nga lart dhe duhet luftuar me të vërtetë ligjërisht. Problemi i vetëm në Shqipëri është se qeveria e organizon pikërisht këtë ekzekutiv të korruptuar. Një organizatë e tillë nuk e lufton vetveten.

Në këtë aspekt, nën obrellën e luftimit të korrupsionit në Shqipëri, është pikërisht kundërshtari politik, pra është opozita properëndimore ajo e cila po luftohet. Ne e dimë shumë mirë këtë model nga Rusia.

Kjo është një tjetër arsye pse paratë mezi arrijnë tek qytetarët.

Pas 11 vitesh të eksploatimit të kombit shqiptar, shteti shqiptar është de facto në bankrot dhe e mban kokën mbi ujë vetëm me të ardhurat nga transaksionet e parave të palara, pra investimet e parave të palara.

Përveç kësaj, paratë e taksave nga shtetet e BE-së dhe SHBA-të e stabilizojnë vendin dhe në këtë mënyrë edhe autokracinë.

Fatkeqësisht, grantet ndërkombëtare nuk janë të lidhura me kushte sikur janë ekzistenca e një ligji zgjedhor demokratik, zgjedhje të reja etj. Ekzekutivi i Ramës po detyrohet çdo ditë e më shumë që ta pranojë atë.

Ekzekutivi Rama po e ka gjithnjë e më të vështirë qasjen në tregun e kapitalit të obligacioneve, pasi normat e interesit po rriten ndjeshëm.

A ishte sundimi i mëparshëm njëmbëdhjetëvjeçar i qeverisë socialiste Rama, me ndërhyrjet e saj masovike në çështjet ekonomike, një ogur i krizës aktuale dhe pasojave të saj?

Unë jam i bindur për këtë.

Por le ta sqarojmë së pari një gjë. Qeveria Rama realisht nuk ka asnjë lidhje me socializmin apo socialdemokracinë. Gazeta më e madhe e Evropës e ka thënë me pak fjalë: është një qeveri  MAFIA. Socialistët në veçanti e kanë një tendencë drejt strukturave korruptive, siç e shohim sërish tani me skandalin e korrupsionit në Bruksel.

Partia qeverisëse Rama e quan veten parti socialiste, duhet të shpjegoni se pse kjo nuk është e vërtetë?

Jo. Partia në pushtet Rama e ka depozituar vërtet fjalën socializëm në statutet e saj partiake, por siç thonë në Gjermani dhe në Shqipëri: “letra po duroka çmos”.

Qëllimi i demokracisë sociale është një shoqëri e bazuar në solidaritet dhe pluralizëm, në të cilën të gjithë gëzojnë mundësi të barabarta dhe një shkallë të barabartë lirie dhe mirëqenieje politike. Prandaj nuk bëhet fjalë për një kundër-pozicion ndaj kapitalizmit, por për të drejta të barabarta, emancipim dhe prosperitet për të gjitha shtresat e shoqërisë.

Pas 11 vitesh të aksionizmit të Ramës, Ballës, Veliajt dhe luftëtarëve Alibeaj, Basha e Tabaku, Shqipëria është në greminë, kështu që asnjë synim nuk është arritur, përkundrazi, vendi po vdes nga uria, njerëzit po ikin apo vdesin, shumë gra po abuzohen, si e vetmja mënyrë për të gjetur një punë.

Qeverisja e Ramës karakterizohet nga një rritje eksponenciale e korrupsionit të ekzekutivit të tij, pastrim parash, trafik droge, varfërim i shtresave të mëdha të shoqërisë, shumica e shqiptarëve kanë nevojë për disa vende pune, familjet po copëtohen, në vazhdimësi po ndërtohet ky imazh për vendin.

Vendi mund ta mbajë veten vetëm nëpërmjet ndihmës së huaj dhe kredive nga tregu ndërkombëtar i kapitalit. Megjithatë, kjo nuk është një gjendje e qëndrueshme dhe nuk krijon perspektivë për familjet dhe të rinjtë shqiptarë.

Emigrimi masiv i profesionistëve shqiptarë po çon gjithnjë e më shumë në shpërbërjen e ekonomisë reale dhe të gjithë sistemit social e shëndetësor.  Nëse nuk ndryshojnë gjërat thelbësore në Shqipëri,  në këtë vend përfundimisht do të mbeten kriminelët dhe të moshuarit që nuk duan ta braktisin atdheun. Në planin afatgjatë, edhe pjesa tjetër e shqiptarëve do të emigrojë. Arsyeja është se sistemet sociale dhe shëndetësore sa vijnë e përkeqësohen. Çfarë lidhje ka kjo me lirinë, lumturinë, prosperitetin dhe ofrimin e mundësive e barabarta? Asnjë.

Partia në pushtet e Ramës është një parti e pastër funksionare që përqendrohet në stabilizimin e pushtetit të Ramës.  Sovranit i jepen, siç themi në Europë, “trosha të vogla” dhe punë të vogla, por kjo individiti nuk ia ofron një të artdhme të organizuar.

Është de fakto një narko-qeveri në Shqipëri, pra një kleptokraci, siç e njohim mjaft mirë nga Afrika dhe Amerika Latine.

A mund të ndalohen këto zhvillime dhe nëse po, si?

Së pa ri, Shqipëria ka nevojë për një qeveri të re. Aso që është e denjë dhe gjithashtu që jeton sipas parimeve civilizuese; qeveria është shërbëtori i parë i shtetit.

Qeveria aktuale nuk i përfaqëson interesat e shumicës së popullsisë shqiptare dhe nuk ka legjitimitet që ta përfaqësojë popullin shqiptar.

S’ka legjitimitet?

Në fakt, dy zgjedhjet e fundit parlamentare në Shqipëri u manipuluan masovikisht në favor të partisë së Ramës në pushtet, OSBE dhe institucione të tjera kanë raportuar gjerësisht për këtë.

Shërbimet e huaja të sigurisë kanë materiale të detajuara për këtë, në mënyrë që asnjë ambasador në Shqipëri të mos pretendojë të kundërtën. Gjithashtu, zgjedhjet e fundit parlamentare u mbajtën në bazë të një ligji zgjedhor antidemokratik. Pavarësisht ndërhyrjes së SHBA-së, Evropës dhe Komisionit të Venecias.

Me siguri atëherë duhet të reagojë shteti i së drejtës në Shqipëri?

Shteti i së drejtës është gjithashtu jofunksional në Shqipëri. Arsyeja ishte reforma jashtëzakonisht e mangët ligjore dhe gjyqësori që nuk mund të funksionojë në një vakum ligjor, ai bie nën kontrollin e ekzekutivit/legjislativit. Në këtë aspekt, anulimi i zgjedhjeve të manipuluara nuk mund të ndodhë në Shqipëri, të paktën jo nën regjimin e qeverisë aktuale. Në Shqipëri është shumë e qartë se ideologjia e fizibilitetit ka kufij.

Çfarë doni të thoni me këtë?

Kur demokracia dhe shteti i së drejtës janë dëmtuar aq shumë, si në Shqipëri, ajo nuk mund ta eliminojë më vetë shtetin antidemokratik.

Është e mundur vetëm atëherë, si më 12 shtator 1980 në Turqi nën drejtimin e shefit të Shtabit të Përgjithshëm Evren, përmes një grushti ushtarak, një e keqe e vogël që parandalon një të keqe edhe më të madhe, ose si në revolucionet e vitit 1989 në Evropën Lindore. Siç tha Kennedy dikur, dhe unë citoj, “Ai që e bën të pamundur një revolucion paqësor, e bën të pashmangshëm një revolucion të dhunshëm”.

Në maj ka zgjedhje lokale në Shqipëri, shteti ligjor është ende jofunksional dhe ligji zgjedhor demokratik nuk ekziston, gjithashtu qeveria Rama ka riorganizuar zonat elektorale, sigurisht në dobi të vetën.

Kështu do të shohim se çfarë do të ndodhë.

Dhe çfarë do të ndodhë pastaj?

Nëse përsëri në bashkitë ku sundon partia në pushtet ndodhin falsifikime, shpërndahen dhurata në formë pune dhe kontratash, manipulohen zgjedhjet, vihen nën presion njerëzit, kjo tregon se në Shqipëri nuk ekziston më demokracia, atëherë Shqipëria ka gjasa të gjendet sërish në një situatë si në vitin 1992.

Në teorinë politike të teoricienëve klasikë liberalë të kontratave, për shembull te Thomas Hobbes, vetë-justifikimi është justifikimi fillestar i pushtetit shtetëror: Demokracia dhe shteti i së drejtës në Shqipëri ekzistojnë vetëm që të mos e vrasin veten të gjithë në Shqipëri, ose që të largohen nga vendi.

Pra, nëse kjo strukturë sundimi nuk funksionon më në Shqipëri, e vetmja mundësi është që qeveria jolegjitime Rama të shpallë zgjedhje të reja dhe të hartojë paraprakisht një ligj zgjedhor demokratik me të gjitha partitë politike, siç është provuar tashmë një herë në 2019. Nëse kjo nuk ndodh, populli shqiptar do të detyrohet të veprojë, ose me referendum si  një mjet legjitim, ose do të duhet të ndjekin thënien e Kenedit, siç vepruan në vitin 1992.

Ti kthehemi Kosovës: luftë apo paqe në 2023?

Që nga viti 1991, u bë e qartë se qeveria qendrore jugosllave e dominuar nga serbët nuk ishte e përgatitur të pranonte shpërbërjen e shtetit multietnik të dëshiruar nga shumica e republikave pa kundërmasa të dhunshme.

Gjersa Sllovenia dhe Kroacia ishin në gjendje të grumbullonin mjaftueshëm substancën e tyre për të mbështetur pretendimin e tyre për sovranitet dhe udhëheqja jugosllave e kuptoi shpejt se e tyre nuk do të mjaftonte për të parandaluar shkëputjen, situata në rastin e Bosnje-Hercegovinës ishte tashmë ndryshe. Interesat e forta ekonomike dhe industriale, afërsia relative me bazën strategjike si dhe përbërja multietnike e popullsisë me një grup të fortë etnik serb ishin arsye vendimtare për përpjekjen e dhunshme të udhëheqjes jugosllave që ta mbajë këtë republikë brenda shtetit, e në ndërkohë qeveria në Beograd po kryente krime masovike të luftës.

Komuniteti ndërkombëtar ndërhyri vetëm kur shkeljet e të drejtave të njeriut në Bosnje, tashmë të njohura nga Sllovenia dhe Kroacia, u përshkallëzuan dhe në fund e rrezikuan një pakicë të tërë etniko-fetare me shfarosje.

Marrëveshja e Dejtonit në vitin 1995, e cila përfundimisht e arriti njohjen e sovranitetit të Bosnjës nga të gjitha palët, erdhi vetëm pasi Perëndimi kishte ofruar mbështetje ushtarake për Kroacinë dhe muslimanët boshnjakë dhe pasi ndërhyri edhe vetë në këtë konflikt. Para kësaj, përfshirja e OKB-së në formën e masave diplomatike dhe forcës paqeruajtëse UNPROFOR kishte dështuar në rrethana serioze dhe ndonjëherë dramatike.

Në rastin e Kosovës, siç dihet, gjërat ishin edhe më të ndërlikuara. Ish-krahina përbërëse u inkorporua në Serbi në 1987 dhe udhëheqësia serbe e ushqente sistematikisht mitin e zemrës historike serbe. Shumica shqiptare masovikisht u privua nga të drejtat e veta.

Për më tepër, në këndvështrimin e shumicës shqiptare në Kosovë dhe në dritën e paqëndrueshmërisë relative të mjedisit shtetëror, i cili ishte bërë qartësisht i dukshëm në Shqipëri në vitin 1997, si dhe tek pakicat e rëndësishme shqiptare në Maqedoni, për shembull, bashkësia ndërkombëtare u gjend para situatës se një konflikt i përshkallëzuar në Kosovë de fakto do ta vënte në pikëpyetje stabilitetin e të gjithë rajonit në përmasa të panjohura.

Kjo situate përfundimisht buroi nga politika e vazhdueshme e represionit serb, e cila vazhdimisht mohonte të drejtat e pakicës kosovare dhe dëshirën për liri dhe pavarësi e cila rritej vazhdimisht tek popullata shqiptare.  

Komuniteti ndërkombëtar fillimisht reagoi kryesisht me përpjekje për ndërmjetësim diplomatik, të cilat përfundimisht duhej të mbështeteshin me kërcënimin e përdorimit të forcës ushtarake për shkak të qëndrimit intransigjent të Serbisë.

Më pas, udhëheqja jugosllave ndoqi një strategji dy drejtimëshe: krijimin e përshpejtuar të një gjendjeje të re faktike në Kosovë dhe zvarritjen e masave nga bashkësia ndërkombëtare.

Tashmë mund të konsiderohet e sigurt se negociatorët serbë në Rambuje nuk kishin mandat për të pranuar një zgjidhje sipas recetës perëndimore, gjersa në Kosovë po zhvillohej “Operacioni Patkoi”, i cili kishte për qëllim ta shtypte UÇK-në dhe të krijonte territore etnikisht “të pastërta”, duke e krijuar një gjendje të re faktike.

Paralelisht, ishte kalkulim i Serbëve se mandati i Këshillit të Sigurimit të OKB-së, që konsiderohej si parakusht i nevojshëm për një ndërhyrje ushtarake nga komuniteti ndërkombëtar, nuk do të vinte për shkak të mbështetjes së aleatit në Moskë. Vetëm kur përmes operacionit të NATO-s të udhëhequr nga Gjermania dhe SHBA-ja u bë e qartë se kjo padyshim nuk do të funksiononte, ata u dorëzuan kur panë se se qëllimet e tyre strategjike nuk mund të arriheshin më, se përçarja e aleancës nuk do të ndodhte dhe se vetevetës po ia rrezikonin ekzistencën.

Nga këto ngjarje mund të nxirren disa përvoja:

1. Të gjeturat nga ngjarjet e asaj kohe dhe nga zhvillimet në Ukrainë flasin se forca ushtarake është të paktën ende e nevojshme në Evropën e shekullit 21 për të ndaluar dhunën ndaj pakicave dhe shkeljen e të drejtave të njeriut . Kjo është veçanërisht e vërtetë për Ballkanin.
2. Serbët donin të pengonin zgjedhjet lokale në veri të Kosovës, të cilat ishin bërë të domosdoshme pasi të gjithë zyrtarët serbë ishin larguar nga institucionet kosovare në fillim të nëntorit 2022. Ata u tërhoqën si nga parlamenti ashtu edhe nga qeveria. Katër kryetarët e bashkive në veri të vendit dhanë edhe dorëheqje. Disa qindra policë serbë u larguan nga forca policore e Kosovës, ashtu si edhe gjyqtarët serbë që nuk shkojnë më për të punuar në veri të Kosovës.

Bojkoti i institucioneve kosovare ishte një reagim ndaj planit të Albin Kurtit për ndalimin e targave të veturave të lëshuara nga autoritetet serbe në Kosovë dhe zëvendësimin e tyre me ato kosovare. Për Kurtin, kjo është çështje e parimit të “reciprocitetit” sepse Serbia nuk i pranon targat kosovare të veturave; për presidentin Vuçiq dhe serbët e Kosovës kjo është përgatitje e një “spastrimi etnik”.

Në ndërkohë, qeveria në Prishtinë i ka shtyrë të dyja projektet – zgjedhjet lokale dhe vendosjen e targave të reja – ndoshta nën presionin e BE-së dhe mbi të gjitha të SHBA-së. Tani Perëndimi po kërkon gjithashtu që Serbia të zbusë tensionet. Por kjo nuk duket se do të ndodhë për momentin. Duke i parë zhvillimet në vitet 1990, mund të shohim shumë mirë se Perëndimi po i përsëritë të njëjtat gabime. Besohet se Beogradi do të dorëzohet, por nuk është kështu. Rasti flet se Vuçiq ngjashëm si Putini, është shumë i drejtpërdrejtë në strategjinë e tij.

Si duhet kuptuar kjo?

Më 5 gusht 2019, gjenerali Milan Mojsiloviq qëndroi në Moskë ku kishte diskutuar dhe ishte dakorduar me mbështetjen e ushtrisë ruse për sfidat në Kosovë. Pak kohë më vonë, Vuçiq në Beograd e pranoi nga Putini urdhrin më të lartë të Rusisë. “Rusia si partner strategjik do të vazhdojë të na mbështesë në shumë mënyra”, pat thënë shefi i Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë Serbe, gjenerali Milan Mojsiloviq, duke shpjeguar se “kemi mbështetjen e ushtrisë ruse për sfidat në Kosovë dhe Metohi”.

Më tej, ai tha se kanë analizuar në mënyrë specifike situatën në Kosovë dhe Metohi në Moskë dhe ka thënë se hapat e njëanshëm të Prishtinës e kërcënojnë situatën e sigurisë. “Ne kemi marrë mbështetje nga udhëheqja ushtarake ruse se si të punojmë në lidhje me Kosovën. Natyrisht, ne jemi veçanërisht të shqetësuar për sigurinë e serbëve, jo vetëm në veri të Kosovës dhe Metohisë, por në të gjithë krahinën” kishte thënë ai.

Ish-kryeministri i Kosovës Ramush Haradinaj pat reaguar ndaj deklaratës së shefit të Shtabit të Përgjithshëm të Forcave të Armatosura të Serbisë se Serbia ka mbështetjen e ushtrisë ruse për sfidat në Kosovë.

Haradinaj ka shkruar në Facebook duke ia kujtuar Mojsiloviqit, të cilin e ka quajtur “komandant i ri i ushtrisë së vjetër famëkeqe të Serbisë”, se “Milosheviqi ka menduar njësoj por përfundoi keq”.

Dhe çfarë ka bërë BE? Disa herë Mojsiloviqit i është ofruar mundësia për të marrë pjesë në bisedimet e NATO-s dhe institucioneve të tjera në Bruksel. Moska dhe Beogradi u lejuan kështu të fitonin një pasqyrë zyrtare në arkitekturën e sigurisë së NATO-s dhe BE-së. Kjo është sjellje problematike nga ana e BE-së dhe NATO-s.

Kjo sjellje e komunitetit ndërkombëtar në vitet 1990 fatkeqësisht po përsëritet aktualisht, siç shihet nga veprimet e pafuqishme të përfaqësuesit të jashtëm të BE-së, Joseph Borell ose veprimet jokreative të përfaqësuesit të SHBA-së, Escobar.

Veprim i pafuqishëm, a nuk është pak konstatim i rreptë?

Jo.  Më 17 shkurt 2008, Kuvendi i Republikës së Kosovës shpalli në mënyrë të njëanshme pavarësinë, pra kundër vullnetit të Serbisë, siç kishin bërë më parë Kroacia, Sllovenia, Maqedonia, Mali i Zi dhe Bosnje-Hercegovina.

Kushtetuta e Kosovës hyri në fuqi më 15 qershor 2008, me të cilën u jetësua statusi i saj sovran.

Serbia refuzoi të jepte pëlqimin e saj për pavarësinë e Kosovës. Më 15 gusht 2008, Ministri i Jashtëm serb Vuk Jeremiq parashtroi një ankesë në Kombet e Bashkuara dhe shprehu dëshirën për një opinion nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë. Kjo nismë u miratua më 8 tetor 2008 me 77 vota pro, 74 abstenime dhe gjashtë vota kundër.

Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë sqaroi se shpallja e njëanshme e pavarësisë së Kosovës nuk ishte në kundërshtim me të drejtën ndërkombëtare. Vendimi u shpall më 22 korrik 2010 nga Hisashi Owada, kryetar i Gjykatës.

Në këtë drejtim, nuk mund të ketë më kthim prapa në këtë vendim. Escobar dhe të tjerët duket se e kanë anashkaluar situatën ligjore, një gabim i vërtetë i politikës së jashtme të SHBA-së dhe BE-së. Rasti flet se veprimet e tyre nuk ka gjasa të jenë të koordinuara me presidentin Biden, i cili është një mbështetës i madh i Kosovës.

Dhe tani, cila është mënyra alternative e veprimit?

Së pari, situata aktuale sipas ligjit ndërkombëtar duhet të pranohet nga të gjitha palët. Nëse nuk ndodh  kështu, nuk mund të ketë zgjidhje. Përndryshe, do të duhej të kishte një marrëveshje për atë që është realisht në rrezik, e në radhë të parë, mbrojtja e pakicave përkatëse në territorin e Serbisë dhe mbrojtja e pakicës serbe në territorin e Republikës së Kosovës.  Nëse veprohet kështu, një zgjidhje mund të gjendet, pasi ne gjermanët negociuam me RDGJ në fillim të viteve 1970 dhe me Danimarkën në mesin e viteve 1950.  Duke përfituar nga rasti, projektet shumë të suksesshme dhe përmbajtja e tyre lehtësisht mund të përshatateshin me situatën në Ballkan.

Zgjidhja e konfliktit përbëhet nga dy pjesë:

1. Duhet të ekzistojë një traktat bazë ndërmjet Serbisë dhe Kosovës në bazë të të cilit të njihet sovraniteti i ndërsjellë shtetëror.

Në të, pikat e mëposhtme duhet të përcaktohen dhe garantohen:

a. Zhvillimi i marrëdhënieve të mira fqinjësore në baza të barabarta.

b. Të dy shtetet angazhohen për parimet e OKB-së, BE-së dhe NATO-s.

c. Të dy shtetet marrin përsipër të përmbahen nga përdorimi i forcës në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve. “Paprekshmëria e kufijve” nuk e përjashton ndryshimin e kufijve me pëlqim reciprok.

d. Asnjë shtet nuk mund të përfaqësojë tjetrin ndërkombëtarisht.

e. Të dy shtetet marrin përsipër të marrin pjesë në procesin e ringjalljes së KSBE-së dhe të çarmatosin vendet e tyre nën kontrollin e OKB-së.

f. Të dy shtetet pajtohen se sovraniteti është i kufizuar në territorin e tyre dhe se ata respektojnë autonominë dhe pavarësinë e njëri-tjetrit në çështjet e brendshme dhe të jashtme.

g. Shkëmbim i përfaqësive/ambasadave të politikës së jashtme.

h. Çështjet e pronës dhe dëmshpërblimit duhet të zgjidhen veçmas.

i. Ratifikimi dhe hyrja në fuqi në tremujorin e parë të vitit 2024.

2. Ky traktat duhet të plotësohet me një traktat për mbrojtjen e ndërsjellë të pakicave:

a. Deklarimi i etnisë dhe kulturës shqiptare, serbe ose boshnjake është i lirë dhe nuk do të kontestohet apo verifikohet nga Serbia dhe Kosova.

b. Anëtarët e pakicave përkatëse duhet të kenë mundësinë të përdorin gjuhën që dëshirojnë të flasin dhe të shkruajnë.

c. Nuk do t’u jepen të drejta të veçanta pakicave përkatëse; do të vërtetohet deklarimi i lirë i përkatësisë etnike si dhe barazia para ligjit dhe e drejta për trajtim të barabartë, si dhe njohja e interesit të veçantë të pakicës përkatëse për ruajtjen e lidhjeve fetare, kulturore dhe profesionale.

d. Të dy shtetet, në marrëveshje me BE-në, do të aderojnë në Konventën Kuadër të Këshillit të Evropës të vitit 1995 për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare, nëse nuk e kanë bërë tashmë këtë, dhe do ta deklarojnë këtë Konventë si pjesë integrale të Traktatit Bazë.

3. Përveç këtyre marrëveshjeve, do të duhej të kishte një vendim të veçantë nga BE-ja që bisedimet për anëtarësim me BE-në të hapeshin edhe me Republikën e Kosovës. Kjo do të ishte baza për një zhvillim të Ballkanit të orientuar drejt së ardhmes në familjen e kombeve të qytetëruara dhe një derë e madhe për integrimin e Serbisë dhe Republikës së Kosovës në BE.

https://www.linkedin.com/pulse/conflicts-balkans-2023-martin-henze